Πριν μερικές μέρες κυκλοφόρησε στην Αμερική το Ocean’s 8, spin-off της γνωστής σειράς ταινιών με τον George Clooney και τον Brad Pitt. Αυτή τη φορά στο τιμόνι βρίσκονται εξαιρετικές γυναίκες ηθοποιοί – και η Rihanna – έτοιμες να σπαταλήσουν τα ταλέντα τους σε μια ταινία που αντιμετωπίζει το φύλο τους σαν φτηνή στρατηγική marketing. Αν και το νέο Ocean’s έχει αποφέρει ήδη απολύτως ικανοποιητικά κέρδη στο box office, δεν κατάφερε να κερδίσει την εύνοια των κριτικών, συγκεντρώνοντας 61 στο Metacritic. Η Mindy Kaling, μια από τις πρωταγωνίστριες της ταινίας, φαίνεται να γνωρίζει γιατί συνέβη αυτή η κατάφωρη αδικία. Είναι επειδή οι κριτικοί είναι στην πλειοψηφία τους άντρες……και λευκοί!
Μιλώντας στο Yahoo Movies, η Mindy χαρακτήρισε άδικη την κυριαρχία των λευκών ανδρών κριτικών. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί να παραπονεθείς εξ’ αρχής για την υποτιθέμενη αδικία, αφού η βαθμολογία της ταινίας δεν είναι διόλου κακή, ειδικά σε σύγκριση με τα δύο άλλα sequel του Ocean’s 11 ( τα Ocean’s 12 13 έχουν βαθμολογίες 58 και 62 αντίστοιχα). ” Αν έπρεπε να βασίσω την καριέρα μου στο τί θέλουν λευκοί άνδρες, δεν θα ήμουν καθόλου επιτυχημένη, επομένως υπάρχει ένα κοινό εκεί έξω που θέλει να δει πράγματα σαν αυτά που συμμετέχω,” πρόσθεσε η ηθοποιός. Χωρίς παρεξήγηση στο έργο της Mindy, με το οποίο δεν είμαι οικείος, αλλά αν μου έμαθαν κάτι οι ταινίες Transformers, είναι ότι επειδή υπάρχει κοινό για κάτι, αυτό δεν το κάνει απαραίτητα καλό. Δεν εικάζω φυσικά ότι το έργο της ως κωμικός και ηθοποιός είναι κακό. Μάλιστα βασιζόμενος στη παρουσία της στο The Office θα υπέθετα ακριβώς το αντίθετο. Απλά επιθυμώ να διασαφηνίσω πως η παρουσία κοινού είναι εντελώς άσχετη με την ποιότητα ενός έργου τέχνης και επομένως δεν πρέπει να παίζει κανένα ρόλο στη διαδικασία της κριτικής ανάλυσης. Άλλωστε ας μην ξεχνάμε ότι αναφερόμαστε στους ίδιους κριτικούς, που βαθμολόγησαν το απαράδεκτο reboot των Ghostbusters με 60 και την απόλυτη μετριότητα του Black Panther με 88, για να το παίξουν προοδευτικοί. Πόσο ακόμα θες να θυσιάσουν την ακεραιότητα τους Mindy;
Η κωμικός ανέφερε και την επίθεση της Meryl Streep στο site Rotten Tomatoes όταν διαφήμιζε την ταινία της, Σουφραζέτες το 2015. Σύμφωνα με τη Streep το site έδινε προτεραιότητα στις γνώμες των ανδρών, επηρεάζοντας έτσι αρνητικά το box office ταινιών που στοχεύουν περισσότερο σε γυναικείο κοινό. Είτε φταίνε οι κριτικές, είτε οι γυναίκες είναι νοήμονα όντα, που προτιμούν καλές ιστορίες αντί για φτηνές ταινίες που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν το φύλο τους. Ίσως οι κλισέ κομεντί που κυριαρχούσαν στα 90s και τα 00s δεν πιάνουν πια, διότι η σύγχρονη γυναίκα θεατής διαθέτει περισσότερες και πιο ποιοτικές επιλογές. Προσωπικά τείνω προς το δεύτερο.
“Σας υποβάλλω ότι οι γυναίκες και οι άνδρες δεν είναι το ίδιο, τους αρέσουν διαφορετικά πράγματα,” είχε πει τότε η πασίγνωστη ηθοποιός και ποιος μπορεί να διαφωνήσει με αυτό; Είχε προσθέσει όμως πως όταν το Tomatometer καθορίζεται εντελώς από τη μια από τις δύο αυτές ομάδες, τότε καθορίζει το box office στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν και η άποψη των κριτικών παίζει αξιοσημείωτο ρόλο στη διαμόρφωση του box office, καλό είναι να μην υπερτιμάμε την σημασία της. Αυτό που ηθελημένα ή όχι φαίνεται να αγνοεί η Streep όμως, είναι ότι η κατανόηση της τέχνης δεν καθορίζεται από το φύλο, την σεξουαλικότητα ή την εθνικότητα του δέκτη. Σε μια ανάλυση ταινίας ο κριτικός ασχολείται με το αν είναι καλή η ροή, αν τα κίνητρα των χαρακτήρων βγάζουν νόημα, αν το ύφος είναι συνεπές και ένα σωρό άλλα πράγματα, τα οποία δεν έχουν καμία σχέση ούτε με το κοινό στο οποίο στοχεύει η ταινία, ούτε με τα επιφανειακά χαρακτηριστικά του ίδιου του κριτικού, παρά μόνο με τις γνώσεις του και την εμπειρία του πάνω στο αντικείμενο. Με λίγα λόγια, ποιο κοινό στοχεύει να ικανοποιήσει η ταινία και κατά πόσον το πετυχαίνει, είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα.
Την περασμένη Τετάρτη μπήκε σε αυτή τη συζήτηση η βραβευμένη με Όσκαρ Α’ Γυναικείου Ρόλου, Brie Larson, ανακοινώνοντας την πρωτοβουλία από πλευράς των Toronto και Sundance Film Festivals να διανέμουν τουλάχιστον 20 % των pass προβολής τους σε κριτικούς που προέρχονται από υποεκπροσωπούμενες κοινωνικές ομάδες. Προσωπικά δεν θα ήθελα να κερδίσω τη θέση μου σε μια δουλειά με βάση την εθνικότητα ή το φύλο μου, απλά για να ισορροπήσω μια στατιστική, αλλά χάρις στις ικανοτητές μου. Φυσικά δεν έχω κανένα πρόβλημα με τη μεγαλύτερη ποικιλομορφία στο χώρο της κριτικής, εφόσον αυτό δεν γίνεται με βεβιασμένες κινήσεις. Όσο συνεχίζουμε να κινούμαστε προς μια πιο προοδευτική κοινωνία όπου αντιμετωπίζει όλες τις γνώμες με ίσες, τα πράγματα θα πάρουν από μόνα το δρόμο τους. Το να εγκαθιδρύεις συστήματα όπου η ατομική ικανότητα του καθενός επισκιάζεται από την ταυτότητα της κοινωνικής του ομάδας δεν είναι μόνο αναποτελεσματικό αλλά και επικίνδυνο.
Στην ομιλία της η Brie χρέωσε την αποτυχία της ταινίας A Wrinkle in Time στην έλλειψη κριτικής αντίληψης. Περίεργο που αποφάσισε ξαφνικά να υπερασπιστεί μια ταινία από τον τωρινό εργοδότη της, την Disney. ” Δεν χρειάζομαι έναν σαραντάχρονο λευκό άνδρα να μου πει τι δεν δούλεψε στο A Wrinkle in Time. Δεν φτιάχτηκε γι’ αυτόν! Θέλω να ξέρω τι σημαίνει για έγχρωμες γυναίκες και εφήβους,” υποστήριξε η Larson. Απ’ όλες τις δηλώσεις σχετικά με αυτό το ζήτημα, η δικιά της με εξόργισε περισσότερο. Το A Wrinkle in Time, απ’ όταν το είδα κέρδισε κατευθείαν μια θέση στις χειρότερες ταινίες της χρονιάς. Έτσι το να βλέπω μια κατά τα άλλα εξαιρετική ηθοποιό να προσπαθεί να εκμεταλλευτεί το πολωμένο πολιτικό κλίμα, ούτως ώστε να δικαιολογήσει ένα απίστευτα προχειροφτιαγμένο κυνικό προϊόν, ήταν για μένα απογοητευτικό.
Απ’ όταν κυκλοφόρησε το Black Panther, ακούω συχνά πως αρκετές ταινίες δεν προορίζονται για μένα, μια λογική που πάει κόντρα στο νόημα της αφήγησης. Ο ρόλος της αφήγησης είναι να εξερευνά και να ερμηνεύει της εκφάνσεις της κοινής ανθρώπινης εμπειρίας. Αυτό φυσικά μπορεί να γίνεται από διαφορετικές προοπτικές, οι οποίες θα είναι πιο προσιτές σε κάποιες ομάδες ατόμων. Εκεί βρίσκεται όμως η μαγεία των ιστοριών που λέμε σε εμάς για τους εαυτούς μας. Μπορεί οι χαρακτήρες να έχουν διαφορετικό χρώμα δέρματος από εμάς, διαφορετική σεξουαλικότητα, να έρχονται από διαφορετική εποχή ή να ανήκουν σε διαφορετικό φύλο, αλλά μπορούμε ακόμα να ταυτιστούμε μαζί τους, διότι βλέπουμε τον εαυτό μας μέσα τους. Έτσι η Larson εδώ έχει άδικο και το A Wrinkle in Time, είτε το θέλει είτε όχι, φτιάχτηκε και για τους σαραντάρηδες λευκούς άνδρες.
Παρόλα αυτά έχω μείνει ακόμα έκπληκτος με το πόσο συγκαταβατική φαίνεται η Larson στους ανθρώπους τους οποίους υποτίθεται ότι υποστηρίζει. Σύμφωνα με τα λεγόμενα της, έγχρωμες γυναίκες και έφηβοι θα αγνοήσουν όλα τα οφθαλμοφανή προβλήματα της ταινίας, μόνο και μόνο επειδή βλέπουν χαρακτήρες που τους μοιάζουν επιφανειακά στην οθόνη. Πόσο πρέπει να υποτιμάς την νοημοσύνη κάποιου για να το πεις αυτό; Πιο φυσιολογικό θα μου φαινόταν αυτές οι ομάδες να προσβάλλονταν από την πρόχειρη δουλειά της Disney σε μια ταινία που είχε σκοπό να τις εκπροσωπήσει.
Παρεμπιπτόντως θα παρατηρήσατε ότι ποτέ δεν αναφέρθηκαν σε αυτή τη συζήτηση ταινίες όπως το Moonlight, το Get Out, ακόμα και το The Room που πρωταγωνιστούσε η Larson. Δηλαδή ταινίες που αφηγούνται την ιστορία τους από την οπτική ατόμων που ανήκουν σε υποεκπροσωπούμενες ομάδες, αλλά έχουν αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές από τους ίδιους λευκούς άνδρες, που κατηγορούνται επειδή δεν μπορούν να κατανοήσουν τη πολυπλοκότητα του Ocean’s 8 και του A Wrinkle in Time. Μήπως απλά τυχαίνει οι συγκεκριμένες ταινίες παίρνουν θετικές κριτικές; Ή μήπως είναι απλά καλές ταινίες;
Συνήθως δεν πιστώνω στη πονηριά πράξεις που μπορούν εύκολα να αποδοθούν στη χαζομάρα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως θα κάνω μια εξαίρεση. Καθεμιά από τις παραπάνω ηθοποιούς άνοιξε αυτή τη συζήτηση αναφέροντας μια ταινία, από την επιτυχία της οποίας θα ωφεληθεί άμεσα ή έμμεσα και αυτό δεν είναι τυχαίο. Το επιχείρημα τους μου θύμιζε μια από τις πιο κλασικές δικαιολογίες των κακών παιδικών ταινιών. Δεν πειράζει αν είναι κακή, αφού είναι για παιδιά. Η πλήρης άρνηση της κριτικής ανάλυσης προς χάριν του κοινού στο οποίο απευθύνεται η ταινία αποτελούσε κοινό στοιχείο στις απόψεις των τριών. Συμπτωματικά έτσι πιστεύω ότι αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους που υπερασπίζονται. Ως αδύναμα, άμυαλα παιδιά, που δεν είναι ικανά να ξεχωρίσουν το καλό από το κακό, εφόσον μια ταινία τους ικανοποιεί με το πιο επιφανειακό τρόπο. Αυτές μπορούν να συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν το καθένα συγκαταβατικά και να το παίζουν σωτήρες. Εμείς το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλο σαν κανονικούς ανθρώπους.
Ορέστης
